Η   περίοδος τοῦ Τριωδίου ἀποτελεῖ τὸ κινητὸ ἐκεῖνο τμῆμα τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ἔτους πού προπαρασκευάζει τὸν πιστὸ γιά τὸν ἄξιο ἑορτασμὸ τῶν Παθῶν καὶ τῆς Ἀναστάσεως του Κυρίου  μας, μὲ ἀνάλογα βιώματα, πνευματικὴ καλλιέργια  καὶ συμμετοχή, μὲ ἀγῶνα μετανοίας, προσευχῆς καὶ νηστείας.

Ἡ περίοδος τοῦ Τριωδίου εἶναι ἕνα στάδιο «προετοιμασίας» γιά τὴν νηστεία τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς καὶ ξεκινᾶ ἀπὸ τὴν Κυριακὴ τοῦ «Τελώνου καὶ Φαρισαίου» καὶ τελειώνει τήν Ε΄ Κυριακὴ τῶν Νηστειῶν.

Τὸ Τριώδιο εἶναι ἕνα ἀπὸ τὰ λειτουργικὰ βιβλία τῆς Ἐκκλησίας. Στό βιβλίο αὐτὸ περιέχονται σχεδὸν κάθε μέρα ὕμνοι, ποὺ λέγονται Τριώδια, ὕμνοι δηλαδὴ μὲ τρεῖς ὠδές. Οἱ ὕμνοι αὐτοὶ γενικὰ λέγονται Κανόνες.

Οἱ Κανόνες, στήν ἄρτια μορφὴ τους καὶ ἀντίθετα πρὸς τὰ Τριώδια, ἀποτελοῦνται ἀπὸ ἐννέα ὠδές. Οἱ ὠδές, εἶναι ὁμάδες ἀπὸ τέσσερα ὡς πέντε ἢ καὶ περισσότερα τροπάρια, ποὺ ψάλλονται ὅλα μὲ τὸν ἴδιο τρόπο. Ἐνῶ λοιπὸν οἱ Κανόνες εἶναι ὕμνοι μὲ ἐννέα ὠδές, τὰ Τριώδια εἶναι μικρότεροι ὕμνοι μὲ τρεῖς μόνο ὠδές. Ἀπὸ τὰ Τριώδια λοιπὸν αὐτά, λέγεται καὶ τὸ βιβλίο Τριώδιο.

Τριώδιο λέγεται καὶ ἡ ἐκκλησιαστικὴ περίοδος ἀπὸ τήν Κυριακή τοῦ Τελώνου καί Φαρισαίου ὡς τὸ Πάσχα, ἐπειδὴ ὅλο αὐτὸ τὸ χρονικὸ διάστημα, εἶναι σὲ χρήσῃ τὸ λειτουργικὸ βιβλίο τοῦ Τριωδίου.

Περιλαμβάνει, τίς τέσσερις ἑβδομάδες πρὶν ἀπὸ τή Μεγάλη Τεσσαρακοστή, τίς πέντε ἑβδομάδες τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς ὡς τὸ Σάββατο τοῦ Λαζάρου, καὶ τή Μεγάλη Ἑβδομάδα.

Τὴν πρώτη ἑβδομάδα τοῦ Τριωδίου γίνεται «καταλύση εἰς πάντα», δηλαδὴ τρώγεται ἐλεύθερα κάθε φαγητὸ ἀκόμη καὶ τὴν Τετάρτη καὶ Παρασκευή. Γιά τὸ λόγο αὐτὸ ὀνομάζεται «ἐλεύθερη» ἢ «ἀπολυτή».

Τὴν δεύτερη ἑβδομάδα γίνεται «καταλύσῃ εἰς πάντα», ὄλες τίς ἡμέρες ἐκτὸς τῆς Τετάρτης καὶ Παρασκευῆς.

Τὴν τρίτη ἑβδομάδα, τῆς Τυροφάγου ἢ Τυρινῆς γίνεται ὅλες τίς ἡμέρες καταλύση σὲ ὅλα τὰ γαλακτοκομικὰ προϊόντα, τοῦ αὐγοῦ, τῶν ψαριῶν καὶ φυσικὰ τοῦ ἐλαιολάδου, ἀπαγορεύεται ὅμως ἡ κρεοφαγία.

Κυριακὴ τοῦ Τελώνη καὶ τοῦ Φαρισαίου:

Ἡ ἐκκλησία θέλει νά μᾶς ἐμπνεύσει τὴν ταπείνωση τοῦ Τελώνη καὶ νά μᾶς προφυλάξει ἀπὸ τὴν ὑπερηφάνεια τοῦ Φαρισαίου. Ὁ Κύριος διδάσκει: πᾶς ὁ ὑψῶν ἑαυτόν ταπεινωθήσεται, ὁ δέ ταπεινῶν ἑαυτόν ὑψωθήσεται.

Κυριακὴ τοῦ Ἀσώτου:

Τρία πράγματα διδάσκει ἡ παραβολή:

α) τὴν ἄθλια καταστάσῃ τοῦ ἁμαρτωλοῦ

β) τὴν ἀξία τῆς μετανοίας καὶ

γ) τὸ μεγαλεῖο τῆς συγχωρέσεως.

Τὸ Σάββατο πρὶν τὴν τρίτη Κυριακὴ ὀνομάζεται Ψυχοσάββατο ἢ Σάββατο τῶν Ψυχῶν. Καθιερώθηκε ἀπὸ τὴν ἐκκλησία ὡς ἡμέρα πού προσφέρουμε κόλλυβα καὶ προσευχόμαστε γιά ὅλους αὐτούς πού γιά διαφόρους λόγους δέν μνημονεύονται σὲ μνημόσυνα: γιά παράδειγμα ἄνθρωποι πού δέν ἔχουν ἐν ζωῇ κανένα συγγενῆ.

Κυριακὴ τῆς Ἀπόκρεω:

Λέγεται ἔτσι διότι μετὰ τὴν Κυριακὴ αὐτὴ ἀπέχουμε ἀπὸ τὸ κρέας. Τή μέρα αὐτή ἡ Ἐκκλησία μας, φέρνει στή μνήμη μας τήν φοβερὴ Δευτέρᾳ Παρουσία τοῦ Κυρίου.

Κυριακὴ τῆς Τυρινῆς:

Λέγεται ἔτσι διότι μετὰ τή μέρα αὐτή καθὼς καὶ τὴν ἑβδομάδα πού προηγεῖται καταλύουμε τυριὰ καὶ ἄλλα γαλακτώδη.

Τὸ Εὐαγγέλιο τῆς μέρας αὐτῆς παροτρύνει τοὺς πιστοὺς νά συγχωρήσουν αὐτούς πού τοὺς ἔφταιξαν ὥστε νά τοὺς συγχωρήσει καὶ ὁ Θεός. Ἡ νηστεία νά μὴ γίνεται ἀφορμὴ ἐπιδείξῃς ὅπως ἔκαναν οἱ Φαρισαῖοι καὶ νά διάγουν βίο ἐνάρετο καὶ ἐλεήμονα. Τή μέρα αὐτή ἡ ἐκκλησία, μᾶς θυμίζει τὴν ἐξορία τοῦ Ἀδὰμ ἀπὸ τὸν Παράδεισο.

Ἡ ἱερὴ ὑμνολογία, ἡ βυζαντινὴ ψαλμωδία, καὶ ἡ θεία λατρεία γενικὰ τῆς Ἐκκλησίας, μαζὶ μὲ τὴν ἀναγνώση τῶν Γραφῶν καὶ τὸ θεῖο κήρυγμα εἶναι τὰ ἱερὰ γράμματα καὶ ἡ παιδεία τῶν ὀρθοδόξων. Γιά μᾶς τοὺς Ἕλληνες εἶναι καὶ ἡ ἐθνικὴ μας γλῶσσα, γιατὶ ὅλα αὐτὰ εἶναι γραμμένα στά Ἑλληνικά,ὅπως καὶ ἡ Ἁγία Γραφὴ καὶ οἱ ἱερὲς Ἀκολουθίες.

Ὅλη ἡ περίοδος τοῦ Τριωδίου γιά τοὺς ὀρθοδόξους χριστιανοὺς εἶναι καιρὸς μετανοίας, προσευχῆς καὶ νηστείας. Γι’ αὐτὸ κι ἀπὸ τή μέρα ποὺ ἀνοίγει τὸ Τριώδιο, ὁ κάθε πιστὸς προσεύχεται κατανυκτικὰ καὶ ψάλλει· «τῆς μετα­νοίας ἄνοιξόν μοι πύλας, Ζωοδότα…».